دیکلوفناک

دیکلوفناک چیست؟
یک گروه از داروها به نام داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی وجود دارند که دارای اثرات ضد درد و ضد التهاب هستند و فاقد کورتون(کورتیکواستروئید) می باشند.
داروهای تسکین دهنده ی درد ضد التهاب مانند دیکلوفناک که به ضد درد های NSAIDs معروف هستند در تسکین دردهایی نظیر آرتریت (التهاب مفاصل)،رگ به رگ شدن عضلات یا ضرب دیدگی استخوان،نقرس،میگرن،درد دندانی و دردهای پس از عمل جراحی کاربرد دارند. داروهای تسکین دهنده ی درد ضد التهاب مانند دیکلوفناک که به ضد درد های NSAIDs معروف هستند در تسکین دردهایی نظیر آرتریت (التهاب مفاصل)،رگ به رگ شدن عضلات یا ضرب دیدگی استخوان،نقرس،میگرن،درد دندانی و دردهای پس از عمل جراحی کابرد دارند.
این دارو با کاهش التهاب و تسکین درد به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
دیکلوفناک با مسدود کردن اثر آنزیم سیکلوکسیژناز،منجر به کاهش ساخت ماده ای شیمیایی به نام پروستاگلاندين در بدن می شود که مسئول ایجاد درد و التهاب در ناحیه ی آسیب دیده می باشند.در نتیجه با مهار آنزیم های سکلوکسیژناز و کاهش تولید پروستاگلاندين،درد و التهاب کاهش می یابد.
این دارو یک مسکن خیلی خوب محسوب می شود و با کاهش التهاب و تسکین درد به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
دیکلوفناک عوارض نسبتا کمی دارد و بعضی از این عوارض در ایران بیش از سایر نقاط جهان مشاهده شده است مثلا مواردی از فلج عضلات در مصرف عضلانی دیکلوفناک در ایران دیده شده که همین امر موجب منع مصرف دیکلوفناک در مراکز غیر بیمارستانی شده است.
دیکلوفناک با مسدود کردن اثر آنزیم سیکلوکسیژناز،منجر به کاهش ساخت ماده ای شیمیایی به نام پروستاگلاندين در بدن می شود که مسئول ایجاد درد و التهاب در ناحیه ی آسیب دیده می باشند.در نتیجه با مهار آنزیم های سکلوکسیژناز و کاهش تولید پروستاگلاندين،درد و التهاب کاهش می یابد.
دیکلوفناک به صورت دو ملح تولید می شود: ديكلوفناك سدیم و دیکلوفناک پتاسیم .
تفاوت اصلی بین این دو نوع این است که جذب دیکلوفناک پتاسیم در بدن سریع تر می باشد در نتیجه با اثر سریع تر در درد های حاد و ناگهانی که نیاز به تسکین سریع درد وجود دارد،دیکلوفناک پتاسیم انتخاب بهتری می باشد.
مصرف دیکلوفناک در افرادی که مبتلا به بیماری های قلب و عروق می باشند یا سابقه ی حمله ی قلبی یا سکته دارند،مناسب نمی باشد به علت اینکه این دارو تا حدودی ریسک حمله و سکته های قلبی در افراد مستعد را افزایش می دهد.لذا در صورت سابقه ی بیماری های قلبی حتما با پزشک یا داروساز خود در مورد داروی ضد درد مناسب ،مشورت نمایید.
این دارو به صورت قرص خوراکی ،ژل موضعی ،چسب پوستی،قطره ی چشمی و آمپول تزریقی نیز موجود می باشد.

پیش از مصرف دیکلوفناک
_در صورت سابقه ی آسم،حساسیت،زخم معده یا دوازدهه و بیماری های گوارشی(مانند کرون)،بیماری قلبی یا عروقی،لوپوس،مشکلات کبدی،کلیوی و سایر موارد به پزشک خود اطلاع دهید.
_در صورتی که سابقه ی فشار خون بالا و يا وجود لخته در عروق را دارید ،پزشک خود را مطلع نمایید.
-از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجادکند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خوددر اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.
_در صورت سابقه ی حساسیت به داروهای ضد درد (مانند آسپرین ،ناپیروکسن،اینرو متاسین و ایبوبروفن و…)به پزشک خود اطلاع دهید.

نحوه ی صحیح مصرف دیکلوفناک
_در صورت مصرف طولانی مدت ،مقدار و تعداد دفعات مصرف در روز را از پزشک خود بپرسید.نسبت به شرایط، ممکن است ۱ قرص تا چند قرص در روز نیاز داشته باشید.
_بهتر است دیکلوفناک را همراه با یک لیوان شیر یا پس از یک وعده غذا مصرف نمایید تا عوارض گوارشی ناشی از آن کمتر شود.
_امروز انواع مختلفی از قرص خوراکی دیکلوفناک ساخته شده ودر بازار دارویی موجود می باشد که معمولا نوع ساخت و روکش قرص ،با هم متفاوت هستند.در نتیجه برای نصف کردن،حل کردن یا خرد کردن و همچنین نحوه ی مصرف دارو حتما بروشور موجود در جعبه را مطالعه نمایید زیرا برخی از قرص ها (مانند قرص های با روکش باز شونده در روده)نباید نصف یا جویده شوند.
-در صورت فراموشی یک نوبت مصرف دارو، از مصرف نوبت فراموش شده صرف نظر نمایید و نوبت بعدی را طبق برنامه مصرف نمایید. به هیچ وجه مقدار دارو در یک نوبت را دوبرابر ننمایید.

توصیه ها 
_ممکن است در ابتدای مصرف پزشک شما جهت کاهش احتمال بروز عوارض گوارشی،دیکلوفناک را با مقدار کم تجویز نماید.با این حال در صورتی که نیاز به مصرف طولانی مدت این دارو دارید،پزشک می تواند همراه آن،از دارو های محافظت کننده از معده تجویز نماید تا عوارض کاهش یابد.
_در صورت مصرف طولانی مدت،تحت نظر پزشک خود بمانید تا آزمایشات و معاینات دوره ای لازم ،انجام شود.
_در صورتی که مبتلا به آسم می باشید ،ممکن است علائمی مانند خس خس سینه و مشکل تنفسی در شما با مصرف این دارو تشدید شود.در صورت بروز این عوارض ،این دارو را قطع نمایید و به پزشک خود مراجعه نمایید.
‎- در صورتی که قصد عمل جراحی یا درمان دندانپزشکی را دارید به پزشک خود در مورد مصرف این دارو اطلاع دهید.

عوارض شایع دیکلوفناک
_علائم گوارشی مانند سوء هاضمه ،سوزش سردل،معده درد و… از علائم شایع داروهای NSAIDs می باشد که برای کاهش آنها مصرف دارو پس از غذا توصیه می شود.در صورت ادامه دار شدن این عوارض با پزشک خود مشورت نمایید.
_احساس تهوع ناشی از این دارو با مصرف وعده های غذایی سبک و پرهیز از غذاهای پرچرب و پرادویه کاهش می یابد.
_ در صورت مشکلات تنفسی،و هرگونه علائم حساسیت دارویی (مانند ورم صورت و دهان)به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت مشاهده دفع خون یا مدفوع تیره،استفراغ حاوی خون یا شکم درد شدید،مصرف دارو را قطع و به پزشک خود مراجعه نمایید.

پیش از مصرف دیکلوفناک
_در صورت سابقه ی حساسیت به هرگونه دارو،(خصوصا داروهای ضد درد ،آسپرین و…) پزشک خود را مطلع نمایید.
_در صورت سابقه ی زخم معده یا دوازدهه،خونریزی گوارشی ،آسم،مشکلات کبدی و کلیوی،بیماری اخیر که موجب ایجاد اسهال و کم آبی بدن شده باشد و سایر موارد به پزشک خود اطلاع دهید.
_تزریق دیکلوفناک برای کودکان زیر ۱۲ سال توصیه نمی شود.
-مصرف دیکلوفناک در افرادی که مبتلا به بیماری های قلب و عروق می باشند یا سابقه ی حمله ی قلبی یا سکته دارند،مناسب نمی باشد به علت اینکه این دارو تا حدودی ریسک حمله و سکته های قلبی در افراد مستعد را افزایش می دهد.لذا در صورت سابقه ی بیماری های قلبی حتما با پزشک یا داروساز خود در مورد داروی ضد درد مناسب ،مشورت نمایید.
– در صورت بارداری یا شیردهی به پزشک اطلاع دهید .
-از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجادکند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خوددر اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.(خصوصا دیگوکسین، لیتیوم، آنتی بیوتیک ها(مانند سیپروفلوکساسین)، سیکلوسپورین، متوترکسات، کلوپیدوگرل، دارو های ضد فشار خون،ضد دیابت ، استروئید ها (بتامتازون، دگزامتازون و…)، فنی توئین و سایر داروهای ضد درد)
_مصرف این دارو در بانوان باردار تنها با نظر پزشک مجاز می باشد با این حال تزریق این دارو در ۳ ماه آخر بارداری می تواند عوارضی کلیوی و عروقی برای جنین داشته باشد.

آمپول دیکلوفناک
فرم تزریقی این دارو در مواردی مانند دردهای شدید ناشی از سنگ های کلیوی، درد استخوانی، رماتیسم و درد های مفصلی کمردرد، نقرس و درد ناشی از شکستگی استخوان در کودکان بالای ۱۲ سال و بزرگسالان استفاده می شود.
_تزریق این دارو باید تنها با تجویز پزشک و در مرکز درمانی صورت بگیرد.
_نحوه تزریق این دارو با توجه به شرایط ،می تواند داخل داخل عضله ی بیمار باشد. در ایران مصرف آمپول دیکلوفناک بدلیل بروز عوارض شدید محدود شده است

نحوه مصرف آمپول دیکلوفناک
_مقدار مصرف دارو دقیقا با نظر پزشک تعیین می شود.
_تزریق این دارو بیش از ۲ روز مجاز نمی باشد.همچنین بیشتر از ۱۵۰ میلی گرم (۲ آمپول) در روز نیز توصیه نمی شود.
-تزریق آمپول دیکلوفناک فقط باید در مراکز مجهز بیمارستانی انجام شود

عوارض شایع آمپول دیکلوفناک
حساسیت حین تزریق (لکه های قرمز و خارش دار،درد و قرمزی محل تزریق ،مشکل در تنفس و…)
_احساس تهوع ناشی از این دارو با مصرف وعده های غذایی سبک و پرهیز از غذاهای پرچرب و پرادویه کاهش می یابد.
_ در صورت مشکلات تنفسی،و هرگونه علائم حساسیت دارویی (مانند ورم صورت و دهان)به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت مشاهده دفع خون یا مدفوع تیره،استفراغ حاوی خون یا شکم درد شدید،مصرف دارو را قطع و به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت تیرگی یا کاهش حجم ادرار،زردی پوست ،ورم دست و پا،گلودرد و… به پزشک خود اطلاع دهید.

شیاف دیکلوفناک
شیاف دیکلوفناک ۱۰۰ میلی گرم در بزرگسالان به اندازه آمپول موثر است و یکی از قوی ترین مسکن ها غیر مخدر محسوب می شود. اثر تب بر شیاف دیکلوفناک ۵۰ و ۱۰۰نیز در اطفال و بزرگسالان بسیار چشمگیر است و در مواقع لزوم توسط پزشک تجویز می شود.
مصرف طولانی مدت دیکلوفناک باعث کاهش اثر ضد درد آن می شود و احتمال بروز عوارض این دارو را افزایش می دهد. زخم های گوارشی و علائم حساسیت از مهمترین عوارض این دارو است.
مطالب ویژه با همکاری آقای دکتر مهدی شاهمیرانی
دیکلوفناک سدیم یا دیکلوفناک پتاسیم؟ کدام یک ارجح می باشد؟
– دیکلوفناک سدیم به صورت قرصهای 25 و 50 میلیگرمی ( انتریک کوت )، 75 و 100 میلیگرمی ( آهسته رهش ) وجود دارد. دیکلوفناک پتاسیم به صورت قرص های فیلم کوت 50 میلیگرمی با برندهای پتافناک ( برند داخلی ) و کاتافلام ( برند خارجی ) موجود می باشد.
– فرمولاسیون های مختلف داروهای ضد درد ضدالتهاب غیر استروئیدی، روی اثرات ضددردی آنها اثر می گذارد. فرمولاسیونهای خاصی از این داروها باعث تسریع شروع اثر و افزایش اثرات ضددردی می شود.
– دیکلوفناک پتاسیم شروع اثر سریع تری نسبت به دیکلوفناک سدیم دارد؛ زیرا دیکلوفناک پتاسیم در معده باز می شود ولی دیکلوفناک سدیم در دئودنوم ( Drug Fact & Comparisons 2016 ).
– شروع اثر و طول اثر داروهای ضددرد ضد التهاب غیراستروئیدی متفاوت است بطوری که نیمه عمر طولانی تر دارو معادل شروع اثر آهسته تر دارو می باشد. علاوه بر این، با دوزهای بالاتر، شروع اثر سریع تر، پیک و طول اثر بیشتر مشاهده می گردد؛ بنابراین، بهتر است در شروع درمان از دوزهای بالاتر داروهایی با نیمه عمر کوتاه تر استفاده شود و بعد از آنکه اثرات ضددردی ایجاد شد، دوز دارو را کاهش دهیم.
– بنابراین، دیکلوفناک پتاسیم شروع اثر سریع تر ولی طول اثر کمتر و دیکلوفناک سدیم شروع اثر آهسته تر ولی طول اثر بیشتری دارد.
– برای کنترل دردهای مزمن، تجویز داروهای ضددرد ضدالتهاب غیراستروئیدی با نیمه عمر طولانی تر ( مانند دیکلوفناک آهسته رهش، ناپروکسن، سلکوکسیب ) مناسب تر است ( به دلیل تجویز یکبار یا دوبار در روز آنها که موجب همکاری و پذیرش بیشتر بیمار می گردد ).
– برای تسکین دردهای حاد که نیاز به تسکین سریع درد باشد، دیکلوفناک پتاسیم ارجح می باشد مانند: دردهای دوران قاعدگی ( دیسمنوره )، سردردهای میگرنی، دردهای ناشی از جراحی دندان یا کشیدن دندان، دردهای پس از جراحی).
– 50 الی 100 میلیگرم دیکلوفناک پتاسیم به اندازه 650 میلیگرم آسپیرین در بیماران با درد ناشی از کشیدن دندان یا جراحی های زنانه موثر است؛ طول اثر دیکلوفناک پتاسیم از آسپیرین بیشتر می باشد.
– در درمان دردهای ارتوپدی پس از جراحی، 50-100 میلیگرم دیکلوفناک پتاسیم که 50 میلیگرم هر 8 ساعت میتواند تکرار شود، به نظر می رسد به اندازه ناپروکسن با دوز 550 میلیگرم که 275 میلی گرم هر 8 ساعت میتواند تکرار شود، موثر است.
– باید توجه داشت که دیکلوفناک سدیم نیز میتواند در درمان دردهایی مانند کشیدن دندان و جراحی دندان و دردهای ارتوپدی پس از جراحی نیز موثر است و می تواند استفاده شود ولی به دلیل شروع اثر آهسته تر آن، انتخاب ارجح نمی باشد ( AHFS 2016 ).
– در درمان حملات حاد میگرن، برخی داروهای ضددرد ضدالتهابی غیراستروئیدی منتخب مانند دیکلوفناک پتاسیم ( نه سدیم )، ناپروکسن و کتوپروفن به اندازه ارگوتامین یا سوماتریپتان موثر هستند ( Applied Pharmacotherapy ).
– میزان پتاسیم در دیکلوفناک پتاسیم، پایین می باشد ( Pharmaceutical Journal 2011 ).
نتیجه گیری: هر چند در برخی مطالعات پیشنهاد شده که دیکلوفناک پتاسیم به دلیل ملح پتاسیم، انتخاب ارجح در بیماران با محدودیت مصرف سدیم ( مانند بیماران دچار نارسایی قلبی یا بیماران با هایپرتانسیون ) می باشد ولی باید توجه داشت که خود داروی دیکلوفناک، صرف نظر از ملح سدیم یا پتاسیم، همراه با افزایش عوارض قلبی-عروقی از جمله هایپرتانسیون، نارسایی قلبی، انفارکتوس قلبی و… می باشد؛ بنابراین، دیکلوفناک سدیم یا پتاسیم باید تحت نظر پزشک معالج با حداقل دوز موثر و حداقل طول مدت درمان تجویز شود.
1. Nsaids and Aspirin; Recent advances and Implication for Clinical Management 2016.
2. AHFS Drug Information 2016.
3. Drug Facts & Comparisons 2016.
4. Applied Pharmacotherapy 10th Edition.
5. The Pharmaceutical Journal; A Royal Pharmaceutical Society Publication August 2011.

بعضا در نسخ دندانپزشک و همچنین پزشکان دیدم که آلفن ایکس هر ۶ ساعت تجویز می شود
با توجه به آهسته رهش بودن این دارو، آیا چنین دستوری توجیه دارد؟ اصولا مصرف بیش از یک عدد در روز از این دارو صحیح است؟
حداکثر دوز دیکلوفناک چه میزان می باشد؟ نحوه تجویز اشکال تزریقی دیکلوفناک
پاسخ از دکتر شاهمیرانی:
دوز معمول دیکلوفناک، خوراکی یا رکتال، 75-150 میلیگرم روزانه در دوزهای منقسم می باشد.
 در انگلستان، ماکزیمم دوز دیکلوفناک بدون توجه به نحوه تجویز ( خوراکی یا رکتال یا تزریقی ) 150 میلیگرم روزانه می باشد ولی در آمریکا، ماکزیمم دوز دیکلوفناک 200 میلیگرم روزانه می باشد.
 دوز نمک های پتاسیم ( مانند کاتافلام، پتافناک ) نیز مانند نمک های سدیم دیکلوفناک می باشد.
اشکال تزریقی دیکلوفناک به صورت عضلانی، 75 میلیگرم ( در 3 سی سی ) در روز قابل تجویز می باشند. در شرایط شدید میتوان از دوز تزریقی 75 میلیگرم دو بار در روز استفاده کرد.
 دیکلوفناک به صورت انفوزیون وریدی ( در دکستروز 5% یا سدیم کلرید 0.9% رقیق شود ) یا بولوس وریدی نیز قابل تجویز می باشد ( در بازار دارویی ایران، دیکلوفناک به صورت تجویز وریدی در دسترس نمی باشد و از تزریق وریدی دارو باید اجتناب نمود؛ تجویز آن فقط به صورت عضلانی عمیق می باشد، ضمن اینکه اشکال تزریقی دیکلوفناک بیمارستانی هستند ).
 در صورت تجویز تزریقی دیکلوفناک، ماکزیمم دوره توصیه شده اشکال تزریقی دیکلوفناک، 2 روز می باشند؛ بنابراین، اشکال تزریقی نباید بیشتر از 2 روز استفاده شوند.
 بنابراین، ماکزیمم دوز روزانه دیکلوفناک، 150-200 میلیگرم روزانه می باشد؛ تجویز دوزهای بالاتر مشاهده شده در نسخه ها مانند تجویز دیکلوفناک 100 میلیگرم هر 8-6 ساعت اندیکاسیون بالینی و توجیه منطقی ندارد و باعث بروز افزایش عوارض جانبی دارو میشود.
Martindale; The Complete Drug Refrence 2017.
 

Reference: www.drugs.com/diclofenac.html
Reference: www.webmd.com/drugs/2/drug-4284-4049/diclofenac-oral/diclofenac-sodium-enteric-coated-tablet-oral/details